Theo dữ liệu thương mại quốc tế, giá trị thương mại nông sản toàn cầu đã đạt mức hàng nghìn tỷ đô la Mỹ. Dựa trên số liệu năm 2022, tổng giá trị thương mại nông sản toàn cầu khoảng 1,91 nghìn tỷ USD, chiếm khoảng 8% tổng thương mại hàng hóa toàn cầu.

Các quốc gia giao dịch chủ chốt:
• “Cường quốc” xuất khẩu: Hoa Kỳ, Brazil, Australia, Canada và Liên minh châu Âu là những nhà xuất khẩu nông sản lớn. Các quốc gia này có công nghệ nông nghiệp tiên tiến, quỹ đất rộng và hệ thống sản xuất hiệu quả.
• “Cường quốc” nhập khẩu: Trung Quốc, Liên minh châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ và khu vực Trung Đông là các thị trường nhập khẩu nông sản lớn, với nhu cầu cao về ngũ cốc, thịt, sữa và trái cây nhiệt đới.

Hoạt động xuất nhập khẩu nông sản phải tuân thủ các quy định liên quan như kiểm dịch, khai báo, thuế quan, chứng nhận xuất xứ và các thủ tục khác. Đối với xuất khẩu, cần xin giấy kiểm dịch và C/O; đối với nhập khẩu, cần khai báo, có thể phải nộp chứng từ kiểm dịch và tuân thủ quy định riêng của nước nhập khẩu, ví dụ nhãn mác đặc thù cho sản phẩm hữu cơ hoặc hạn ngạch nhập khẩu đối với gạo.

Quy trình và chuẩn bị xuất nhập khẩu

Xuất khẩu:

1. Khai báo kiểm dịch: Nộp hồ sơ như “Đơn đăng ký kiểm dịch thực vật xuất khẩu” tới cơ quan có thẩm quyền.

2. Chuẩn bị chứng từ:
   • Hóa đơn thương mại và các chứng từ chứng minh giá.
   • Các chứng từ liên quan khác, ví dụ giấy phép nhập khẩu do nước nhập khẩu cấp.
   • Đối với một số thị trường (ví dụ Trung Quốc đại lục), có quy định đặc thù như “Tờ khai đăng ký nhà máy chế biến gạo Đài Loan xuất khẩu sang Trung Quốc đại lục”.

3. Xin Giấy chứng nhận xuất xứ: Nộp đơn xin C/O tại cơ quan cấp.

4. Nhận giấy tờ: Sau khi thẩm định, nộp phí và kiểm dịch tại hiện trường, nhận “Giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật xuất khẩu”.

Nhập khẩu:

1. Khai báo: Thực hiện khai báo nhập khẩu với hải quan.

2. Chuẩn bị chứng từ:
   • Doanh nghiệp nhập khẩu chuẩn bị giấy chứng nhận kiểm dịch (đối với mặt hàng thuộc diện kiểm dịch thực vật/động vật).
   • Các chứng từ khác phục vụ khai báo nhập khẩu.

3. Quy định đặc thù:
   • Sản phẩm nông nghiệp hữu cơ: Khi nhập khẩu, nhãn phải thể hiện các thông tin như tên sản phẩm, thành phần, nhà nhập khẩu, xuất xứ, tổ chức chứng nhận và số chứng chỉ hữu cơ.
   • Gạo: Gạo nhập khẩu chịu “hạn ngạch thuế quan” và “biện pháp tự vệ đặc biệt”. Doanh nghiệp kinh doanh lương thực phải đăng ký là “thương nhân kinh doanh lương thực” trước khi hoạt động.

4. Khai báo trị giá: Nếu giá giao dịch thực tế thấp hơn giá thị trường phổ biến do chất lượng, quy cách hay phương thức giao dịch đặc biệt, phải khai rõ lý do trên tờ khai nhập khẩu để tránh tranh chấp.

Các lưu ý

1. Tuân thủ pháp lý: Mỗi quốc gia có quy định khác nhau về xuất nhập khẩu nông sản. Cần đọc kỹ và tuân thủ quy định của nước/điểm đến.

2. Chuẩn bị hồ sơ: Đảm bảo chứng từ đầy đủ—đặc biệt là giấy kiểm dịch, C/O và chứng nhận hữu cơ—để tránh chậm trễ trong quy trình xuất/nhập.

3. Yêu cầu nhãn mác: Với nông sản nhập khẩu, nhất là sản phẩm hữu cơ, bảo đảm tuân thủ các quy định về ghi nhãn liên quan.

4. Khai báo trị giá nhập khẩu: Khi có tình huống đặc thù về giá, cần khai báo trung thực trên tờ khai nhập khẩu để phòng ngừa tranh chấp.

5. Thuế nhập khẩu và rào cản thương mại: Tìm hiểu chính sách thuế và hạn chế nhập khẩu của thị trường mục tiêu. Một số nông sản có thể chịu hạn ngạch, thuế chống bán phá giá hoặc rào cản khác. Theo dõi các thay đổi chính sách tại nước đến, đặc biệt liên quan tới biện pháp chống bán phá giá và hạn ngạch.

6. Vận chuyển và bảo quản: Thực hiện quản lý chuỗi lạnh, duy trì nhiệt độ và độ ẩm phù hợp trong quá trình vận chuyển. Chọn phương thức vận chuyển phù hợp (đường biển, đường hàng không, đường bộ/đường sắt) để bảo đảm chất lượng và an toàn sản phẩm.

7. Chính sách hoàn thuế xuất khẩu: Tại một số quốc gia, nông sản xuất khẩu có thể được hưởng hoàn thuế. Hiểu và tận dụng các chính sách này giúp giảm chi phí hiệu quả.

8. Hợp tác với cơ quan nhà nước và đơn vị trung gian: Duy trì trao đổi chặt chẽ với các cơ quan như hải quan, Bộ Thương mại và cơ quan kiểm dịch để cập nhật thay đổi chính sách. Hợp tác với doanh nghiệp xuất nhập khẩu hoặc công ty logistics chuyên nghiệp để xử lý các quy trình thương mại phức tạp.

9. Nhu cầu thị trường và biến động giá: Nắm xu hướng nhu cầu và biến động giá tại thị trường mục tiêu. Mùa vụ và điều kiện thị trường khác nhau sẽ ảnh hưởng đến nhu cầu và mức giá nông sản.

Conclusion
Xuất nhập khẩu nông sản là một thị trường quy mô toàn cầu, nhưng cũng đi kèm nhiều rủi ro và rào cản. Ở một số quốc gia/khu vực, thương mại đóng vai trò rất quan trọng. Các lưu ý trên giúp doanh nghiệp giao dịch nông sản tránh rủi ro phổ biến, nâng cao hiệu quả và tính thông suốt của hoạt động. Khi tham gia xuất nhập khẩu nông sản, nên hợp tác với các cơ quan/đơn vị tư vấn chuyên môn phù hợp để bảo đảm tuân thủ đầy đủ.