By Martina Kao    Photo：CANVA

1. Nhu cầu phân bón tại châu Âu

Các quốc gia trong Liên minh châu Âu có khoảng 180 triệu hecta đất nông nghiệp, nơi trồng các loại cây lương thực chính như lúa mì, ngô và khoai tây, cũng như các cây trồng chính để xuất khẩu như nho và oliu. Sự phát triển của các cây trồng này không thể thiếu sự hỗ trợ của các loại phân bón hóa học như phân bón nitơ, phốt pho và kali. Theo dữ liệu gần đây, nhu cầu sử dụng phân bón hóa học hàng năm của châu Âu vào khoảng 17 triệu tấn (tính theo lượng dinh dưỡng), trong đó phân bón nitơ chiếm tỷ lệ lớn nhất, khoảng 60%, trong khi phân bón phốt pho và kali mỗi loại chiếm khoảng 20%.

Nga và Belarus từ lâu đã là các nhà cung cấp chính phân bón kali và nitơ cho châu Âu. Tuy nhiên, sau khi xung đột Nga - Ukraine bùng nổ vào năm 2022, xuất khẩu phân bón của Nga đã bị trừng phạt và hạn chế vận chuyển, khiến giá phân bón tại châu Âu tăng vọt và một số quốc gia phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt. Mặc dù các nguồn nhập khẩu thay thế như Brazil và Canada đã cung cấp một số lượng bổ sung, nhưng vận chuyển đường dài đã làm tăng chi phí và thời gian giao hàng. Ngoài ra, "Thỏa thuận Xanh" do Liên minh Châu Âu phát động trong những năm gần đây nhằm giảm 20% việc sử dụng phân bón hóa học vào năm 2030 và thúc đẩy sử dụng phân bón hữu cơ và phân bón sinh học. Mặc dù chính sách này có lợi cho sự bền vững môi trường, nhưng quá trình chuyển đổi sẽ gặp khó khăn trong ngắn hạn vì nông dân vẫn phải phụ thuộc vào phân bón hóa học truyền thống để duy trì sản xuất, gây áp lực nhập khẩu gia tăng.

Biến đổi khí hậu cũng đang ảnh hưởng đến nhu cầu phân bón tại châu Âu. Các đợt hạn hán và lũ lụt thường xuyên đã làm giảm hàm lượng dinh dưỡng của đất, buộc nông dân phải tăng cường sử dụng phân bón để duy trì năng suất cây trồng. Đồng thời, quá trình hiện đại hóa nông nghiệp ở các quốc gia Đông Âu như Ba Lan và Romania đã thúc đẩy nhu cầu phân bón hóa học ngày càng tăng. Có thể dự đoán nhu cầu nhập khẩu của châu Âu trong tương lai sẽ tìm kiếm một sự cân bằng động giữa các hạn chế chính sách và nhu cầu thực tế của nông nghiệp.

2. Nhu cầu phân bón tại châu Á

Là khu vực có mật độ dân số cao nhất thế giới, sản xuất nông nghiệp ở châu Á phải đối mặt với áp lực lớn đối với nguồn cung thực phẩm. Theo dữ liệu của Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc (FAO), đất nông nghiệp của châu Á chiếm khoảng 40% tổng diện tích đất nông nghiệp toàn cầu, trồng các cây trồng chính như lúa gạo, lúa mì và đậu nành. Nhu cầu sử dụng phân bón hóa học hàng năm tại châu Á vượt quá 90 triệu tấn, cao gấp nhiều lần châu Âu, với Trung Quốc, Ấn Độ và các quốc gia Đông Nam Á là những thị trường tiêu thụ chính.

Trung Quốc là quốc gia tiêu thụ phân bón hóa học lớn nhất thế giới, với nhu cầu hàng năm chiếm khoảng 50% tổng nhu cầu của châu Á. Phân bón chủ yếu được sử dụng cho trồng lúa và rau quả. Trung Quốc nhập khẩu khoảng 3 triệu tấn phân bón kali mỗi năm từ các nguồn như Canada và Nga. Ấn Độ có nền kinh tế chủ yếu là các nông dân nhỏ, với nhu cầu khoảng 35 triệu tấn mỗi năm, trong đó phân bón nitơ và phốt pho chiếm phần lớn, còn phân bón kali gần như hoàn toàn nhập khẩu (từ các quốc gia như Jordan và Morocco). Thái Lan tiêu thụ khoảng 4 triệu tấn phân bón mỗi năm, hỗ trợ việc trồng lúa, cao su và dầu cọ. Nhu cầu về phân bón nitơ và phân bón hỗn hợp rất mạnh mẽ. Do năng lực sản xuất trong nước không đủ, Thái Lan phải nhập khẩu khoảng 2 triệu tấn phân bón mỗi năm, chủ yếu từ Trung Quốc và Trung Đông. Việt Nam có nhu cầu khoảng 5 triệu tấn phân bón cho sản xuất lúa và cà phê, và nhập khẩu khoảng 2,5 triệu tấn, với các nhà cung cấp bao gồm Trung Quốc và Nga.

Tăng trưởng nhu cầu tại châu Á được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố. Tăng trưởng dân số và đô thị hóa đã làm giảm diện tích đất canh tác, và nông dân đã phải tăng năng suất trên mỗi đơn vị diện tích, đẩy mạnh việc sử dụng phân bón. Những tác động của biến đổi khí hậu đã trở nên rõ rệt, với các mùa mưa bất thường ở Ấn Độ, hạn hán và lũ lụt ở Thái Lan và Việt Nam buộc nông dân phải tăng cường sử dụng phân bón để bù đắp sự suy giảm chất lượng đất.

3. Khả năng xuất khẩu phân bón của châu Á

Châu Á không chỉ là một thị trường tiêu thụ phân bón hóa học lớn mà còn là một khu vực xuất khẩu quan trọng. Trung Quốc, là nhà sản xuất phân bón lớn nhất thế giới, có khả năng sản xuất hơn 100 triệu tấn phân bón mỗi năm, trong đó phân bón nitơ và phân bón phốt pho đứng top đầu thế giới. Vào năm 2023, Trung Quốc đã xuất khẩu khoảng 20 triệu tấn phân bón hóa học, chủ yếu sang các nước Đông Nam Á, châu Phi và Nam Mỹ.

Các quốc gia Trung Đông như Saudi Arabia và Qatar là những nhà xuất khẩu phân bón nitơ và urê quan trọng sang châu Á. Các quốc gia này dựa vào nguồn tài nguyên khí đốt tự nhiên phong phú và có khả năng xuất khẩu tổng cộng khoảng 30 triệu tấn phân bón mỗi năm, trong đó khoảng 40% chảy vào các thị trường châu Á (như Ấn Độ và Pakistan). Ngoài ra, mặc dù Nga có địa lý trải dài từ châu Âu sang châu Á, nhưng năng lực sản xuất phân bón kali và nitơ ở Siberia có ảnh hưởng sâu sắc đến thị trường châu Á, với khối lượng xuất khẩu hàng năm khoảng 10 triệu tấn, chủ yếu cung cấp cho Trung Quốc, Việt Nam và các nơi khác.

Thái Lan và Việt Nam cũng đóng góp vào xuất khẩu, nhưng với quy mô nhỏ hơn. Thái Lan xuất khẩu khoảng 500.000 tấn phân bón hỗn hợp và phân bón phốt pho mỗi năm, chủ yếu sang các quốc gia láng giềng như Lào và Campuchia nhờ vào cơ sở ngành hóa chất. Việt Nam xuất khẩu khoảng 300.000 tấn phân bón, chủ yếu là phân bón nitơ giá trị thấp, sang các quốc gia Đông Nam Á và Nam Á. Tuy nhiên, xuất khẩu của cả hai quốc gia này bị hạn chế bởi sự phụ thuộc vào nguyên liệu thô (ví dụ: Thái Lan nhập khẩu phân bón kali và Việt Nam phụ thuộc vào khí tự nhiên) và chi phí năng lượng tăng cao. Tổng thể, khả năng xuất khẩu của châu Á bị hạn chế bởi nguồn cung nguyên liệu thô, giá năng lượng và các nút thắt trong logistics, khiến việc đáp ứng hoàn toàn nhu cầu khu vực trở nên khó khăn.

4. Khoảng cách cung ứng phân bón toàn cầu và đề xuất bổ sung năng lực

Thị trường phân bón hóa học toàn cầu đã đối mặt với khoảng cách cung cầu lớn trong những năm gần đây. Theo Hiệp hội Phân bón Quốc tế (IFA), nhu cầu phân bón toàn cầu vào năm 2024 sẽ đạt khoảng 210 triệu tấn, trong khi nguồn cung chỉ đạt khoảng 190 triệu tấn, để lại một khoảng cách 20 triệu tấn. Khoảng cách này chủ yếu do các xung đột địa chính trị (như chiến tranh Nga-Ukraine), khủng hoảng năng lượng và sản xuất giảm do biến đổi khí hậu. Châu Âu và châu Á, với tư cách là các nguồn cầu chính, đều bị ảnh hưởng.

Để lấp đầy khoảng cách năng lực này, chúng ta có thể bắt đầu từ các phương diện sau:

1. Nguồn cung đa dạng hóa
   Châu Âu nên giảm sự phụ thuộc vào Nga và chuyển sang các nhà cung cấp ổn định hơn như Canada và Morocco. Các quốc gia Châu Á (như Thái Lan và Việt Nam) có thể tăng cường hợp tác với các quốc gia Trung Đông và Australia để đảm bảo nguồn cung phân bón kali và phốt pho ổn định.
    
2. Cải thiện hiệu quả xuất khẩu từ châu Á
   Trung Quốc có thể nới lỏng các hạn chế xuất khẩu ở mức độ vừa phải, giảm chi phí sản xuất thông qua việc nâng cấp công nghệ, đồng thời ổn định nguồn cung cho thị trường quốc tế. Các quốc gia Trung Đông và Thái Lan đang đầu tư vào các cơ sở cảng biển để cải thiện khả năng logistics và rút ngắn thời gian giao hàng.
    
3. Khuyến khích các loại phân bón thay thế và công nghệ
   Kinh nghiệm "Green Deal" của châu Âu là điều đáng học hỏi. Các quốc gia châu Á có thể tăng cường nghiên cứu và phát triển cũng như cấp trợ cấp cho phân bón hữu cơ, phân bón vi sinh và phân bón Nano, đồng thời giảm dần sự phụ thuộc vào phân bón hóa học. Cùng với đó, thúc đẩy công nghệ bón phân chính xác để cải thiện hiệu quả sử dụng phân bón.
    
4. Hợp tác quốc tế và cơ chế dự trữ
   Cần thành lập một liên minh dự trữ phân bón toàn cầu với sự tham gia của các quốc gia như Trung Quốc, Nga, Mỹ, Liên minh Châu Âu, Ấn Độ, Thái Lan và các quốc gia khác để phân bổ tài nguyên trong thời kỳ khủng hoảng và ổn định giá cả cũng như nguồn cung.
    

Kết luận
Với sự gia tăng dân số và biến đổi khí hậu, nhu cầu phân bón trên toàn cầu sẽ tiếp tục tăng trưởng mạnh, đặc biệt là tại Châu Á và Châu Âu. Tuy nhiên, sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng phân bón, các yếu tố chính trị và khủng hoảng năng lượng đang tạo ra một thách thức lớn trong việc duy trì sự ổn định của thị trường. Do đó, việc tìm kiếm và thiết lập các nguồn cung đa dạng, cải thiện hiệu quả xuất khẩu và nghiên cứu phát triển các công nghệ mới là những giải pháp thiết yếu để giảm thiểu sự thiếu hụt phân bón và đảm bảo nguồn cung bền vững trong tương lai.

Các quốc gia cần hợp tác chặt chẽ để vượt qua những thách thức này và phát triển các chiến lược dài hạn nhằm đảm bảo rằng nhu cầu phân bón của nền nông nghiệp toàn cầu được đáp ứng đầy đủ và bền vững.

Chúng tôi rất cảm kích nếu bạn có thể chia sẻ blog của TGL với bạn bè của mình, những người quan tâm đến thông tin thị trường trực tiếp về ngành Logistics - Chuỗi cung ứng và các sự kiện kinh tế cập nhật khác.