By Jennifer Chang    Photo：CANVA

Khi tham gia vào thương mại quốc tế, hàng hóa sẽ di chuyển từ kho hoặc nhà máy của người bán, qua cảng, được xếp lên tàu và vận chuyển qua đại dương để đến tay người mua. Trong hành trình tưởng chừng đơn giản đó, trách nhiệm và rủi ro thực tế được chuyển giao từng giai đoạn, giống như việc chuyền gậy trong một cuộc chạy tiếp sức – điều này dễ khiến các bên nhầm lẫn và bối rối.

Ai sẽ chịu trách nhiệm nếu hàng hóa xảy ra sự cố? Người bán hay người mua? Và ai là người phải mua bảo hiểm? Những câu hỏi này gắn liền với Bộ quy tắc thương mại quốc tế (INCOTERMS) – giống như hệ thống định vị GPS trong thương mại toàn cầu, giúp các bên xác định hướng đi, phân chia trách nhiệm và phòng tránh rủi ro.

INCOTERMS – “Ngôn ngữ chung” trong giao dịch thương mại

INCOTERMS giúp người mua và người bán xác định rõ ràng ai chịu trách nhiệm về vận chuyển, chi phí và rủi ro ở từng giai đoạn. Một số điều kiện phổ biến gồm:

 FOB (Free On Board – Giao lên tàu): Khi hàng đã được xếp lên tàu, rủi ro chuyển sang người mua. Người bán chỉ cần giao hàng lên tàu, các chi phí và rủi ro còn lại do người mua chịu.

 EXW (Ex Works – Giao tại xưởng): Người mua phải đến lấy hàng tại kho/xưởng của người bán và chịu mọi trách nhiệm, chi phí vận chuyển và rủi ro. Người bán chỉ cần chuẩn bị hàng sẵn sàng tại cổng nhà máy.

 DDP (Delivered Duty Paid – Giao đã nộp thuế): Người bán chịu trách nhiệm toàn bộ – từ vận chuyển, làm thủ tục hải quan, cho đến khi giao tận tay người mua. Đây là điều kiện “nặng” nhất đối với người bán.

Nhưng... ai sẽ mua bảo hiểm?

Mặc dù nghe có vẻ rõ ràng, nhưng nhiều người vẫn hiểu nhầm rằng:
Điều kiện giao hàng = Trách nhiệm + Rủi ro + Bảo hiểm.
 Trên thực tế, INCOTERMS KHÔNG quy định bên nào bắt buộc phải mua bảo hiểm. Vai trò chính của INCOTERMS là phân chia trách nhiệm và nghĩa vụ về vận chuyển, giao hàng và làm thủ tục hải quan – chứ không phải bảo hiểm hàng hóa.

Các tranh chấp thực tế thường gặp:

Trường hợp 1: Hiểu nhầm về bảo hiểm theo điều kiện FOB

• Người bán: "Tôi đã giao hàng lên tàu – xong nhiệm vụ!"

• Người mua: "Hàng bị hư khi đang vận chuyển trên biển, anh đền chứ?"

• Người bán: "Theo quy tắc, anh là người chịu rủi ro!"

• Người mua: "Nhưng tôi không mua bảo hiểm... anh là người đóng gói mà!"

Trường hợp 2: Lỗ hổng trong vận chuyển theo EXW

• Người bán: "Hàng đã sẵn sàng tại kho, anh đến lấy nhé."

• Người mua: "Tôi thuê forwarder xử lý rồi."

• Forwarder: "Hàng bị hư trong quá trình vận chuyển. Bên anh có bảo hiểm không?"

Kết quả: Mỗi bên đổ lỗi cho nhau, không ai chịu bồi thường. Tình huống này xảy ra thường xuyên và dễ rơi vào cảnh “ai cũng đúng” – kiểu hiệu ứng Rashomon. Nếu không thỏa thuận rõ ai là người mua bảo hiểm, người bán hoặc đơn vị logistics thường bị áp lực đạo đức, dù pháp lý không bắt buộc.

Ngoại lệ duy nhất trong INCOTERMS:

CIF (Cost, Insurance and Freight – Giá, Bảo hiểm và Cước): Người bán phải mua bảo hiểm cho hàng hóa để bảo đảm an toàn trong quá trình vận chuyển.
CIP (Carriage and Insurance Paid To – Cước vận chuyển và bảo hiểm trả đến): Cũng tương tự – người bán bắt buộc phải mua bảo hiểm.

Ngoài hai điều kiện này, việc mua bảo hiểm là vùng "xám" – không quy định rõ, và đây chính là nguyên nhân dễ phát sinh tranh chấp.

Kết luận: INCOTERMS là công cụ – không phải “bảo hiểm toàn năng”

INCOTERMS là công cụ rất hữu ích nhưng không thay thế được bảo hiểm. Chúng:
Không tự động mua bảo hiểm cho bạn
Không tự giải quyết tranh chấp giúp bạn

Thứ thật sự bảo vệ bạn là:
Thỏa thuận hợp đồng rõ ràng
Kế hoạch vận hành hợp lý
Bảo hiểm phù hợp và đầy đủ

Trong hợp đồng, hãy ghi rõ:

• Ai chịu trách nhiệm mua bảo hiểm

• Phạm vi bảo hiểm như thế nào

• Bảo hiểm bao gồm mất mát toàn phần hay thiệt hại một phần

Rủi ro không biến mất chỉ vì bạn không thấy.
Và tổn thất không được đền bù chỉ vì bạn "không biết."

Vì vậy, lần tới khi đàm phán xuất nhập khẩu, đừng quên hỏi:
"Ai sẽ lo bảo hiểm cho lô hàng này?"

Một câu hỏi đơn giản – có thể giúp bạn tránh một vụ kiện tụng và hàng trăm ngàn đô la tổn thất.

Chúng tôi rất cảm kích nếu bạn có thể chia sẻ blog của TGL với bạn bè của mình, những người quan tâm đến thông tin thị trường trực tiếp về ngành Logistics - Chuỗi cung ứng và các sự kiện kinh tế cập nhật khác.